Aktualne zalecenia i standardy

Zalecenia Amerykańskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej (American Society of Clinical Oncology - ASCO), dotyczące wykorzystania markerów nowotworowych w badaniach przesiewowych, diagnostyce, monitorowaniu leczenia oraz obserwacji chorych

Dr n. med. Aleksandra Łacko
Klinika Onkologii
Akademii Medycznej we Wrocławiu


W listopadowym wydaniu "Journal of Clinical Oncology" ukazały się uaktualnione zalecenia ASCO, dotyczące wykorzystania markerów nowotworowych w diagnostyce, leczeniu i obserwacji nowotworów przewodu pokarmowego [1]. W porównaniu z poprzednimi zaleceniami, opublikowanymi w 2000 roku, ocenę poszerzono o wiele nowych markerów guzów jelita grubego oraz markerów raka trzustki, których wartość jest przedmiotem badań.

Antygen karcyno-embrionalny (CEA) dla nowotworów jelita grubego CEA jest bezwartościowym parametrem w badaniach przesiewowych w kierunku nowotworów jelita grubego. Autorzy zalecają oznaczenie CEA przed zabiegiem, w przypadku jeśli może się to okazać pomocne w ocenie zaawansowania lub określenia zakresu zabiegu. Chociaż podwyższone stężenie CEA (>5 mg/ml) może świadczyć o gorszym rokowaniu, nie ma podstaw, aby ten wskaźnik przesądzał o stosowaniu leczenia uzupełniającego. U chorych po leczeniu radykalnym wartościowe jest oznaczanie CEA w odstępach 3-miesięcznych przez kres przynajmniej 3 lat, zwłaszcza jeśli chory jest potencjalnym kandydatem do leczenia chirurgicznego (metastazektomii) lub systemowego. CEA jest markerem z wyboru do monitorowania odpowiedzi na leczenie systemowe u chorych na raka jelita grubego w stadium uogólnienia.
Brak wystarczających dowodów sprawia, że inne markery o potencjalnej wartości prognostycznej lub predykcyjnej badane wśród chorych na raka jelita grubego [CA 19.9, ploidia DNA lub cytometryczna analiza proliferacji, p53, ras, syntetaza tymidylowa (TS), dehydrogenaza dihydropirymidynowa (DPD), fosforylaza tymidynowa (TP), niestabilność mikrosatelitarna (MSI/hMSH2 lub hMKH1), utrata heterozygotyczności długiego ramienia chromosomu 18 lub delecja białka raka jelita grubego(18 q-/DCC)] nie powinny być rutynowo oznaczane.

CA 19-9 dla nowotworów trzustki
Oznaczanie CA 19.9 nie jest zalecane w badaniach przesiewowych ani ocenie operacyjności. CA 19-9 nie ma również wartości jako czynnik wskazujący na nawrót choroby, przy braku potwierdzenia nawrotu w badaniach obrazowych. Jedynie u aktywnie leczonych chorych z miejscowo zaawansowanym lub uogólnionym nowotworem, ocena CA 19-9 w odstępach 1-3 miesięcznych może być narzędziem pomocnym w monitorowaniu wyników leczenia. Wzrost stężenia tego markera w kilku kolejnych oznaczeniach, wskazuje na prawdopodobną progresję choroby.

Zalecenia ekspertów ASCO oparte są na dostępnych danych, w pierwszym rzędzie analizach systematycznych, oraz metaanalizach opublikowanych badań. Ponieważ doświadczenia te prowadzone są często w małych grupach chorych, mają charakter retrospektywny i niski poziom dowodowości (ang. evidence level), stąd analiza ich wartości i zalecenia do stosowania są cenne. Racjonalne posługiwanie się markerami nowotworowymi w diagnostyce i leczeniu nowotworów oznacza nie tylko właściwą interpretację wyników badań, ale także unikanie ich nadużywania.

Piśmiennictwo:
1. Locker GY, Hamilton S, Harris J i wsp. ASCO 2006 Update of Recommendations for the Use of Tumor Markers in Gastrointestinal Cancer. J Clin Oncol 2006; 33: 5313-5327.